Aratohu aromatawai me te tuku piro a Te Ara Whaihua 2026 huringa haumi - Te Tahua Raukaha o He Ara Whakahihiko

Ka arotakea tō marohitanga ki te aratohu, ngā paearu me ngā tūtohi tuku piro i raro nei.

E aro ana Te Tahua ki te whanaketanga o te tangata me ngā whakahaere whai pūkenga me te raukaha ki te whakawhanake i ngā otinga rangahau kounga, auaha hoki mā roto i te pūtaiao, te auaha me te hangarau ka whakapiki i te tipuranga ōhanga me te tautoko i te Kaupapahere o Vision Mātauranga.

Kairangi: Ka whai te Tahua i te kairangitanga mā te whakawhanake, te pupuri me te whakapoapoa i ngā tāngata me ngā rōpū whai pūkenga mā te whai i ngā rangahau pūtaiao kounga nui me ngā otinga auaha e hāngai ana ki te pūtaiao, te auaha me te hangarau.

Te Pānga: E rapu pāpātanga ana te Tahua mā roto i ngā hōtaka mahi e tūhura ana i ngā huarahi e whai hua ai ngā whānau, ngā hapori, te ōhanga Māori me Aotearoa hoki i te rangahau pūtaiao, tana whanaketanga me te whakatinanatanga o te arumoni.

Ko tā ngā kaiaromatawai he whai whakaaro ki te āhua o te whakatau a te marohitanga i ēnei pātai.

Ka aromatawaitia ngā paearu aromatawai katoa i runga anō i te takunetanga o te kaupapahere o te Tahua, e takoto ana ki te Mahere Haumi o He Ara Whakahihiko.

Kairangi: Te Whakakake ake i te Pūtaiao Kairangi (15% te Uara)

Pātai Matua: He aha te whānui o te whakapiki, o te whakakake rānei o ngā mahi i te pūtaiao kairangi ki te tautoko i te arumonitanga me te tipuranga ōhanga hoki/rānei?

I te wā e aromatawaitia ana tēnei pātai, ka whai whakaaro ngā kaiaromatawai:

  • Ka whakakakehia e te mahi te rangahau pūtaiao, te raukaha, ngā whatunga me ngā hononga?
  • Ka whiti tēnei mahi ki tua o 'ngā whakahaere taunoa' mō ngā whakahaere e whai wāhi ana, hei tauira, mā te whakapiki ake i runga i te pūtaiao kairangi?
1 (Kounga iti)
Kore
Kāore i rawaka
Kāore i hāngai
Kāore he mōhiohio
E ngaro ana
Kāore he mōhiohio hāngai i whakaratoa ki te marohitanga.

Hei tauira, kāore te marohitanga e whakakake ake, e whakapiki i runga rānei o te pūtaiao.
2 He pōrehurehu
Kāore i mārama
Kāore pea e taea
He kārangirangi
He iti noa te whaitake
He rehurehu, kāore he taunakitanga rānei o ngā mōhiohio o te marohitanga.

Hei tauira, he pōrehurehu, e kore rānei e whakakake ake ngā mahere i te pūtaiao, ā, he kounga iti te pūtaiao i whakamāramatia.
3 E herea ana
Mōkito - e pai ana
Warawara
Kāore i nui ngā taipitopito
Kei roto ētahi kōrero pai, engari he nui ngā āpure, ā, kāore he āmiki.

Hei tauira, kua takoto he mahere ki te whakakake i te pūtaiao engari e warawara ana te whaihua, ā, he kounga iti te pūtaiao i whakamāramatia.
4 E whakaaetia ana
E pai ana
I rawaka
E hāngai ana
He pakari ngā mōhiohio kua whakaratoa, engari he wāhi anō kei reira hei whakangako haere e hiki ake ai te marohitanga.

Hei tauira, e whakaaetia ana ngā mahere ki te whakakake i te pūtaiao, ā, he kounga pai te pūtaiao i whakamāramatia.
5 He whai tikanga
He mārama
He taurea
He taumata teitei
He pakari
He mārama, he tukupoto ngā mōhiohio, i puta ai he marohitanga pakari me ngā taunakitanga hāngai.

Hei tauira, he rawe te whakatakoto i ngā mahere ki te whakakake ake i te pūtaiao, ā, he kounga nui te pūtaiao i whakamāramatia.
6 He tūturu
He mauroa
He whaihua
He aroā
He pakari
He tautōhito
He nui ngā kōrero i whakaratoa, otirā e tautokona ana e ngā taunakitanga hāngai, whaitake hoki.

Hei tauira, he tūturu te kitea o te whakakakenga o te pūtaiao, ā, he torowhānui ngā mahere, he kounga teitei rawa te pūtaiao i whakamāramatia.
7 (Kounga teitei) Kairangi
He tauira kairangi
He nui ngā taipitopito
He manea
He tauira pai tēnei marohitanga, he kairangi, he torowhānui, he rawe ngā whakamārama me ngā āmiki katoa.

Hei tauira, ka whakakaketia, ka whakapiki hoki i runga ake o te pūtaiao, ā, ka noho te putanga hei kauneke hira. He kounga kairangi te pūtaiao i whakamāramatia.

Kairangi: Te Āhei ki te Kawe (35% te Uara)

Pātai Matua: He aha te nui o te tūpono whakatutukitanga o ngā putanga e marohitia ana e tō kaupapa?

I te wā e aromatawaitia ana tēnei pātai, ka whai whakaaro ngā kaiaromatawai:

  • Kei te whai ngā hunga whai wāhi me te hōtaka mahi i ngā rauemi me te tautoko tika, tae atu ki ngā whakahaere me ngā whare tika?
  • Ka tutuki i te mahere o te kawe i te hōtaka mahi ngā putanga e takunetia ana?
  • He aha te pānga o te kounga, te tautōhito me ngā pūkenga o te rōpū ki ngā kaupapa o te hōtaka mahi kua marohitia?
  • Kua tautohua, kua whakamaurutia hoki ngā wero ki te kaupapa?
  • E whai ana te rōpū i te mana whakaae tika ki te whakahaere i tēnei mahi?
1 (Kounga iti)
Kore
Kāore i rawaka
Kāore i hāngai
Kāore he mōhiohio
E ngaro ana
Kāore he mōhiohio hāngai i whakaratoa.

Hei tauira, kāore he mōhiohio mō te hōtaka mahi. Kāore i tautohua, i whakamaurutia rānei ngā wero nui o te kaupapa. E ngaro ana ngā mōhiohio o te tira, ā, e ngaro ana hoki/rānei te mātau ā-pūtaiao o te tira.
2 He pōrehurehu
Kāore i mārama
Kāore pea e taea ana
He kārangirangi
He iti noa te whaitake
He rehurehu, kāore he taunakitanga rānei o ngā mōhiohio.

Hei tauira, kei te ngaro ētahi taipitopito o te hōtaka mahi, he rehurehu rānei. Tērā ētahi wero ki te kaupapa kāore i tautohua, i whakamaurutia rānei. He pōrehurehu ngā mōhiohio o te tira, ā, he kounga iti hoki/rānei te mātau ā-pūtaiao o te tira.
3 E herea ana
Mōkito -e pai ana
Warawara
Kāore i nui ngā taipitopito
Kei roto ētahi kōrero pai, engari he nui ngā āpure, ā, kāore he āmiki.

Hei tauira, he iti noa ngā taipitopito o te hōtaka mahi. He āhua pāhekeheke ētahi o ngā wero me ngā whakamaurutanga. He moroiti ngā mōhiohio o te tira, ā, he whāiti hoki/rānei te mātau whakamāori ā-pūtaiao o te tira.
4 E whakaaetia ana
E pai ana
I rawaka
E hāngai ana
He pakari ngā mōhiohio kua whakaratoa, engari he wāhi anō kei reira hei whakangako haere.

Hei tauira, he rawaka ngā taipitopito hōtaka mahi engari me whakarato anō ētahi atu whakamārama. E pai ana te tautohu i ngā wero me te whakamaurutanga. He rawaka ngā mōhiohio mō te tira, ā, e whakaaetia ana hoki/rānei te mātau whakamāori ā-pūtaiao o te tira.
5 He whai tikanga
He mārama
He taurea
He taumata teitei
He pakari
He mārama, he tukupoto ngā mōhiohio, me ngā taunakitanga hāngai.

Hei tauira, he pai te whanaketanga o te hōtaka mahi. He mārama te tautohu i ngā wero nui me ngā whakamaurutanga. He nui ngā mōhiohio o te tira, ā, e kitea ana hoki/rānei te mātau whakamāori ā-pūtaiao o te tira.
6 He tūturu
He mauroa
He whaihua
He aroā
He pakari
He tautōhito
He nui ngā kōrero i whakaratoa, otirā e tautokona ana e ngā taunakitanga hāngai, whaitake hoki.

Hei tauira, he torowhānui te mahere o te kaupapa otirā he rawe te whakamauru i ngā wero. He tino rawe ngā mōhiohio o te tira, ā, he pakari hoki/rānei te mātau whakamāori ā-pūtaiao o te tira.
7 (Kounga nui)
Kairangi
He tauira kairangi
He nui ngā taipitopito
He manea
He tauira kairangi otirā he nui ngā taipitopito.

Hei tauira, he mīharo te hōtaka mahi, kāore e kore ka tutuki ngā putanga e takunetia ana. He kairangi te tautohu i ngā wero me te whakamaurutanga. He kairangi ngā mōhiohio o te tira, ā, he tauira kairangi hoki/rānei te mātau whakamāori ā-pūtaiao o te tira.

Te Pānga: Ngā Putanga o te Whakamāori i te Pūtaiao, Auaha me te Hangarau (25% te Uara)

Pātai Matua: He aha ngā huarahi pāpānga o te kaupapa, ā, me ngā tūpono hua ki te rōpū kaitono?

I te wā e aromatawaitia ana tēnei pātai, ka whai whakaaro ngā kaiaromatawai:

  • Ka whakamārama anō te marohitanga i ngā huarahi pāpānga hei te otinga o te kirimana o tēnei mahi?
  • E hāngai ana ngā hua e matapaetia ana ki ngā wawata o te rōpū kaitono?
  • Ka whakawhanake, ka whakarākei rānei te kaupapa i te mātau whakamāori pūtaiao, auaha me te hangarau(SI&T) hou i te rōpū kaitono?
1 (Kounga iti)
Kore
Kāore i rawaka
Kāore i hāngai
Kāore he mōhiohio
E ngaro ana
Kāore he mōhiohio hāngai i whakaratoa.

Hei tauira, he iti rawa ngā mōhiohio i whakaratoa, kāore rānei he hua ki te rōpū kaitono me te kore e riwha o ngā huarahi pāpānga anamata.
2 He pōrehurehu
Kāore i mārama
Kāore pea e taea ana
He kārangirangi
He iti noa te whaitake
He rehurehu, kāore he taunakitanga rānei o ngā mōhiohio.

Hei tauira, kāore i mārama, kāore rānei pea e taea ngā hua ki te rōpū kaitono me ngā huarahi pāpānga anamata.
3 E herea ana
Mōkito -e pai ana
Warawara
Kāore i nui ngā taipitopito
Kei roto ētahi kōrero pai, engari he nui ngā āpure, ā, kāore he āmiki.

Hei tauira, he warawara, he whāiti rānei ngā hua ki te rōpū kaitono me ngā huarahi pāpānga anamata.
4 E pai ana
I rawaka
E hāngai ana
He pakari ngā mōhiohio kua whakaratoa, engari he wāhi anō kei reira hei whakangako haere e hiki ake ai te marohitanga.

Hei tauira, e kitea ana ētahi hua ki te rōpū kaitono me ngā huarahi pāpānga anamata.
5 He whai tikanga
He mārama
He taurea
He taumata teitei
He pakari
He mārama, he tukupoto ngā mōhiohio, i puta ai he marohitanga pakari me ngā taunakitanga hāngai.

Hei tauira, he mārama te kite i ngā hua o te hōtaka mahi ki te rōpū kaitono, me ngā huarahi pāpānga anamata.
6 He tūturu
He mauroa
He whaihua
He aroā
He pakari
He tautōhito
He torowhānui ngā mōhiohio i whakaratoa. Ka puta pea he pāpānga mauroa i te marohitanga, ā, e tautokona ana e ngā taunakitanga hāngai, whaitake hoki.

Hei tauira, he tūturu ngā hua ki te rōpū kaitono me ngā huarahi pāpānga anamata, ā, ka mauroa.
7 (Kounga nui)
Kairangi
He tauira kairangi
He nui ngā taipitopito
He manea
He kairangi ngā mōhiohio i whakaratoa, otirā he marohitanga tauira kairangi tēnei. He nui te manawanui/ tūturutanga ka angitu tēnei marohitanga ki te kawe i āna putanga.

Hei tauira, he nui ngā hua me ngā huarahi pāpānga anamata ki te rōpū kaitono, otirā ka hua mai he kauneke hira.

Te Pānga: Ngā Hua Pūtaiao, Auaha me te Hangarau me Vision Mātauranga (25% te Uara)

Pātai Matua: Ka pēhea te whai hua a te rāngai pūtaiao, auaha me te hangarau (SI&T) i te pikinga o te mātau me te raukaha whakamāori, ā, he aha te whānui o te tautoko a te kaupapa i te kaupapahere a Vision Mātauranga?

I te wā e aromatawaitia ana tēnei pātai, ka whai whakaaro ngā kaiaromatawai:

  • Ka whakapiki anō te kaupapa i ngā whatunga mātau whakamāori i waenga i te Māori me te pūnaha SI&T ki te kawe hua ki te motu?
  • Ka pēhea te whakatau a tō marohitanga i ngā kaupapa a Vision Mātauranga i tīpakohia?
1 (Kounga iti)
Kore
Kāore i rawaka
Kāore i hāngai
Kāore he mōhiohio
E ngaro ana
Kāore he mōhiohio hāngai i whakaratoa ki te marohitanga.

Hei tauira, he rawaka-kore ngā mōhiohio ki te aromatawai i te whaihua, kāore rānei e puta i te kaupapa te pikinga o te mātau/raukaha whakamāori me ngā putanga o Vision Mātauranga.
2 He pōrehurehu
Kāore i mārama
Kāore pea e taea ana
He kārangirangi
He iti noa te whaitake
He rehurehu, kāore he taunakitanga rānei o ngā mōhiohio o te marohitanga.

Hei tauira, e kore pea e kawea e te hōtaka mahi te pikinga mātau/raukaha whakamāori i tua atu o ngā putanga o te kaitono me Vision Mātauranga.
3 E herea ana
Mōkito -e pai ana
Warawara
Kāore i nui ngā taipitopito
Kei roto ētahi kōrero pai, engari he nui ngā āpure, ā, kāore he āmiki.

Hei tauira, ka whāiti noa te pikinga mātau/raukaha whakamāori a te hōtaka mahi i tua atu o ngā putanga o te kaitono me Vision Mātauranga.
4 E whakaaetia ana E pai ana
I rawaka
E hāngai ana
He pakari ngā mōhiohio kua whakaratoa, engari he wāhi anō kei reira hei whakangako haere e hiki ake ai te marohitanga.

Hei tauira, ka rawaka te pikinga mātau/raukaha whakamāori i te hōtaka mahi i tua atu o ngā putanga o te kaitono me Vision Mātauranga.
5 He whai tikanga
He mārama
He taurea
He taumata teitei
He pakari
He mārama, he tukupoto ngā mōhiohio, i puta ai he marohitanga pakari me ngā taunakitanga hāngai.

Hei tauira, he māraa te pikinga o te mātau/raukaha whakamāori i te hōtaka mahi i tua atu o ngā putanga o te kaitono me Vision Mātauranga.
6 He tūturu
He mauroa
He whaihua
He aroā
He pakari
He tautōhito
He torowhānui ngā mōhiohio i whakaratoa. Ka puta pea he pāpānga mauroa i te marohitanga, ā, e tautokona ana e ngā taunakitanga hāngai, whaitake hoki.

Hei tauira, he tūturu te kawenga a te hōtaka mahi i te mātau/raukaha whakamāori i tua atu o ngā putanga o te kaitono me Vision Mātauranga.
7 (Kounga nui)
Kairangi
He tauira kairangi
He nui ngā taipitopito
He manea
He kairangi ngā mōhiohio i whakaratoa, otirā he marohitanga tauira kairangi tēnei. He nui te manawanui/ tūturutanga ka angitu tēnei marohitanga ki te kawe i āna putanga.

Hei tauira, ka kawea e te hōtaka mahi te pikinga nui mārika o te mātau/raukaha whakamāori ki tua rawa i ngā putanga o te kaitono, ā, he nui ngā putanga kairangi o Vision Mātauranga, ā, ka noho hei kauneke hira.
Last updated: 11 June 2025