Aratohu aromatawai me te tuku piro Rangapū Rangahau 2026 huringa haumi - Te Tahua Raukaha o He Ara Whakahihiko

Ka arotakea tō marohitanga ki te aratohu, ngā paearu me te tūtohi tuku piro i raro.

E aro ana Te Tahua ki te whanaketanga o te tangata me ngā whakahaere ki ngā pūkenga me te raukaha ki te whakawhanake i ngā otinga rangahau kounga, auaha hoki mā roto i te pūtaiao, te auaha me te hangarau ka whakapiki i te tipuranga ōhanga me te tautoko i te Kaupapahere o Vision Mātauranga.

Kairangi: Ka whai te Tahua i te kairangitanga mā te whakawhanake, te pupuri me te whakapoapoa i ngā tāngata me ngā rōpū whai pūkenga mā te whai i ngā rangahau pūtaiao kounga nui me ngā otinga auaha e hāngai ana ki te pūtaiao, te auaha me te hangarau.

Te Pāpānga: E rapu pāpātanga ana te Tahua mā roto i ngā hōtaka mahi e tūhura ana i ngā huarahi e whai hua ai ngā whānau, ngā hapori, te ōhanga Māori me Aotearoa hoki i te rangahau pūtaiao, tana whanaketanga me te whakatinanatanga o te arumoni.

Ko tā ngā kaiaromatawai he whai whakaaro ki te āhua o te whakatau a te marohitanga i ēnei pātai.

Ka aromatawaitia ngā paearu aromatawai katoa i runga anō i te takunetanga o te kaupapahere o te Tahua, e takoto ana ki te Mahere Haumi o He Ara Whakahihiko.

Kairangi: Whanaketanga Tangata, ngā Hononga me ngā Pūkenga (25% te Uara)

Pātai Matua: He aha te whānui o te tūpono ara mai  o te pūtaiao kairangi i ngā āheinga me ngā whatunga tauroa ake, ka tautoko i ngā putanga ōhanga, putanga taiao hoki/rānei?

I te wā e aromatawaitia ana tēnei pātai, ka whai whakaaro ngā kaiaromatawai:

  • Ka whakatipu te kaupapa i ngā whatunga āheinga rangahau me ngā hononga e puta ai te pūtaiao kairangi?
  • Menā ka kawea e tō marohitanga ngā mahi ki tua o ngā 'mahi o ia rā' mō ngā rōpū e whai wāhi ana? Hei tauira, he whakarite i tētahi kaupapa rangahau tauroa mahitahi.
  • He aha te whānui o te whakawhanake nui a te kaupapa i i te mātau me te pūkenga o te hunga e whai wāhi ana?

Ko ngā piro o te tūtohi i raro ka tīmata i te 1 (kounga iti) ki te 7 (kounga nui).

1 (Kounga iti)
Kore
Kāore i rawaka
Kāore i hāngai
Kāore he mōhiohio
E ngaro ana
Kāore he mōhiohio hāngai i whakaratoa ki te marohitanga

Hei tauira, kāore te marohitanga e whakatakoto i ngā mahere ki te whakawhanake i ngā āheinga me ngā hononga, kāore rānei whiti ki tua i 'ngā whakahaere taunoa'.
2 He pōrehurehu
Kāore i mārama
Kāore pea e taea
He kārangirangi
He iti noa te whaitake
He rehurehu, kāore he taunakitanga rānei o ngā mōhiohio o te marohitanga.

Hei tauira, he pōrehurehu, kāore rānei pea e taea e ngā mahere te whakawhanake āheinga, hononga rānei, ā, kāore pea e whiti ki tua o 'ngā whakahaere taunoa'.
3 E herea ana
Mōkito -e pai ana
Warawara
Kāore i nui ngā taipitopito
Kei roto ētahi kōrero pai, engari he nui ngā āpure, ā, kāore he āmiki.

Hei tauira, i takoto ēnei mahere ki te whakawhanake āheinga me ngā hononga engari e warawara ana te whaitake, ā, he paku noa te haere ki tua o 'ngā whakahaere taunoa'.
4 E whakaaetia ana
E pai ana
I rawaka
E hāngai ana
He pakari ngā mōhiohio kua whakaratoa, engari he wāhi anō kei reira hei whakangako haere e hiki ake ai te marohitanga.

Hei tauira, e pai ana ngā mahere ki te whakawhanake āheinga me ngā hononga, ā, ka haere ki tua o 'ngā whakahaere taunoa'.
5 He whai tikanga
He mārama
He taurea
He taumata teitei
He pakari
He mārama, he tukupoto ngā mōhiohio, i puta ai he marohitanga pakari me ngā taunakitanga hāngai.

Hei tauira, he pakari ngā mahere ki te whakawhanake āheinga me ngā hononga, ā, he mārama te kite kei tua o 'ngā whakahaere taunoa'.
6 He tūturu
He mauroa
He whaihua
He aroā
He pakari
He tautōhito
He nui ngā kōrero i whakaratoa, otirā e tautokona ana e ngā taunakitanga hāngai, whaitake hoki.

Hei tauira, he tūturu te whanaketanga o ngā āheinga me ngā hononga, ā, he mātuatua ngā mahere, ā, ka haere ki tua rawa o 'ngā whakahaere taunoa'.
7 (Kounga teitei) Kairangi
He tauira kairangi
He nui ngā taipitopito
He manea
He tauira pai tēnei marohitanga, he kairangi, he torowhānui, he rawe ngā whakamārama me ngā āmiki katoa.

Hei tauira, ka whanaketia ngā āheinga me ngā hononga kairangi, ā, ka whakarato i tētahi kauneke hira, ā, he kauneke nui i tua rawa o 'ngā whakahaere taunoa'.

Kairangi: Te Āhei ki te Kawe (25% te Uara)

Pātai Matua: He aha te nui o te tūpono whakatutukitanga o ngā putanga e marohitia ana e tō kaupapa?

I te wā e aromatawaitia ana tēnei pātai, ka whai whakaaro ngā kaiaromatawai:

  • He aha te pānga o te kounga, te tautōhito me ngā pūkenga o te rōpū ki ngā kaupapa o te hōtaka mahi kua marohitia?
  • E whai ana te rōpū i te mana whakaae tika ki te whakahaere i tēnei mahi?
  • Kei te whai ngā hunga whai wāhi me te hōtaka mahi i ngā rauemi me te tautoko tika hoki, tae atu ki ngā whakahaere me ngā whare tika?
  • Kua tautohua, kua whakamaurutia hoki ngā wero ki te kaupapa?

Ko ngā piro o te tūtohi i raro ka tīmata i te 1 (kounga iti) ki te 7 (kounga nui).

1 (Kounga iti)
Kore
Kāore i rawaka
Kāore i hāngai
Kāore he mōhiohio
E ngaro ana
Kāore he mōhiohio hāngai i whakaratoa.

Hei tauira, kāore he mōhiohio mō te hōtaka mahi. Kāore i tautohua, i whakamaurutia rānei ngā wero nui o te kaupapa. He rawaka-kore ngā mōhiohio o te tira, ā, he takarepa hoki/rānei te mātau ā-pūtaiao o te tira.
2 He pōrehurehu
Kāore i mārama
Kāore pea e taea ana
He kārangirangi
He iti noa te whaitake
He rehurehu, kāore he taunakitanga rānei o ngā mōhiohio.

Hei tauira, kei te ngaro ētahi taipitopito o te hōtaka mahi, he rehurehu rānei. Tērā ētahi wero ki te kaupapa kāore i tautohua, i whakamaurutia rānei. He pōrehurehu ngā mōhiohio o te tira, ā, he kounga iti hoki/rānei te mātau ā-pūtaiao o te tira.
3 E herea ana
Mōkito - e pai ana
Warawara
Kāore i nui ngā taipitopito
Kei roto ētahi kōrero pai, engari he nui ngā āpure, ā, kāore he āmiki.

Hei tauira, e kitea ana ētahi taipitopito o te hōtaka mahi. He āhua pāhekeheke ētahi o ngā wero me ngā whakamaurutanga. He moroiti ngā mōhiohio o te tira, ā, he whāiti hoki/rānei te mātau ā-pūtaiao o te tira.
4 E whakaaetia ana
E pai ana
I rawaka
E hāngai ana
He pakari ngā mōhiohio kua whakaratoa, engari he wāhi anō kei reira hei whakangako haere.

Hei tauira, he rawaka ngā taipitopito hōtaka mahi engari me whakarato anō ētahi atu whakamārama. E pai ana te tautohu i ngā wero me te whakamaurutanga. He rawaka ngā mōhiohio mō te tira, ā, e whakaaetia ana hoki/rānei te mātau ā-pūtaiao o te tira.
5 He whai tikanga
He mārama
He taurea
He taumata teitei
He pakari
He mārama, he tukupoto ngā mōhiohio, me ngā taunakitanga hāngai.

Hei tauira, he pai te whanaketanga o te hōtaka mahi. He mārama te tautohu i ngā wero nui me ngā whakamaurutanga. He nui ngā mōhiohio o te tira, ā, e kitea ana hoki/rānei te mātau ā-pūtaiao o te tira.
6 He tūturu
He mauroa
He whaihua
He aroā
He pakari
He tautōhito
He nui ngā kōrero i whakaratoa, otirā e tautokona ana e ngā taunakitanga hāngai, whaitake hoki.

Hei tauira, he torowhānui te mahere o te kaupapa otirā he rawe te whakamauru i ngā wero. He tino rawe ngā mōhiohio o te tira, ā, he pakari hoki/rānei te mātau ā-pūtaiao o te tira.
7 (Kounga nui)
Kairangi
He tauira kairangi
He nui ngā taipitopito
He manea
He tauira kairangi otirā he nui ngā taipitopito.

Hei tauira, he mīharo te hōtaka mahi, kāore e kore ka tutuki ngā putanga e takunetia ana. He kairangi te tautohu i ngā wero me te whakamaurutanga. He kairangi ngā mōhiohio o te tira, ā, he tauira kairangi hoki/rānei te mātau ā-pūtaiao o te tira.

Te Pāpānga: Ngā Putanga Pūtaiao, Auaha me te Hangarau (25% te Uara)

Pātai Matua: Ka kawea e te hōtaka ngā rangahau pūtaiao, auaha me te hangarau (SI&T) hāngai e puta ai ngā putanga ōhanga me te taiao hoki/rānei, ā, he aha hoki ngā tūpono pāpānga o te rangahau?

I te wā e aromatawaitia ana tēnei pātai, ka whai whakaaro ngā kaiaromatawai:

  • He pitomata anō o te rangahau hāngai SI&T e hua mai ai ngā putanga me ngā pāpānga ōhanga me te taiao ōkiko rānei/hoki?
  • Ka hikina e te kaupapa te mātau me te raukaha o pūtaiao Māori, e whai hua ai te(ngā) whakahaere anga Māori?
  • E hāngai ana ngā hua e matapaetia ana ki ngā wawata o te(ngā) whakahaere anga Māori?
  • Ka tuaritia anō ngā putanga pūtaiao ki te Māori whānui me ngā kiripānga hoki/rānei?

Ko ngā piro o te tūtohi i raro ka tīmata i te 1 (kounga iti) ki te 7 (kounga nui).

1 (Kounga iti)
Kore
Kāore i rawaka
Kāore i hāngai
Kāore he mōhiohio
E ngaro ana
Kāore he mōhiohio hāngai i whakaratoa.

Hei tauira, he iti rawa ngā mōhiohio i whakaratoa, kāore rānei e tutuki ngā putanga pūtaiao me ngā pāpānga i matapaetia. Kāore he taunakitanga o te mātau me te raukaha ki te hiki i te tangata me te whakahaere.
2 He pōrehurehu
Kāore i mārama
Kāore pea e taea ana
He kārangirangi
He iti noa te whaitake
He rehurehu, kāore he taunakitanga rānei o ngā mōhiohio.

Hei tauira, kāore i mārama, ā, e kore pea e taea ngā putanga pūtaiao me ngā pānga e matapaetia ana, ā, he iti ngā taunakitanga o te hiki i te mātau me te raukaha o te tangata, o te whakahaere rānei.
3 E herea ana
Mōkito - e pai ana
Warawara
Kāore i nui ngā taipitopito
Kei roto ētahi kōrero pai, engari he nui ngā āpure, ā, kāore he āmiki.

Hei tauira, he warawara, he whāiti rānei ngā putanga pūtaiao me ngā pāpānga e matapaetia ana, ā, he iti noa ngā taunakitanga hoki/rānei o te hiki i te mātau me te raukaha o te tangata, o te whakahaere rānei.
4 E pai ana
I rawaka
E hāngai ana
He pakari ngā mōhiohio kua whakaratoa, engari he wāhi anō kei reira hei whakangako haere e hiki ake ai te marohitanga.

Hei tauira, e whakaaetia ana ngā putanga pūtaiao me ngā pāpānga e matapaetia ana, ā, e pai ana ngā taunakitanga o te hiki i te mātau me te raukaha o te tangata, o te whakahaere rānei.
5 He whai tikanga
He mārama
He taurea
He taumata teitei
He pakari
He mārama, he tukupoto ngā mōhiohio, i puta ai he marohitanga pakari me ngā taunakitanga hāngai.

Hei tauira, he rawe, ngā putanga pūtaiao me ngā pāpānga e matapaetia ana, ā, he mārama ngā taunakitanga hoki/rānei o te hiki i te mātau me te raukaha o te tangata, o te whakahaere rānei.
6 He tūturu
He mauroa
He whaihua
He aroā
He pakari
He tautōhito
He torowhānui ngā mōhiohio i whakaratoa. Ka puta pea he pāpānga tauroa i te marohitanga, ā, e tautokona ana e ngā taunakitanga hāngai, whaitake hoki.

Hei tauira, e tino rawe, ā, he mauroa ngā putanga pūtaiao me ngā pāpānga e matapaetia ana, ā, e pakari ana ngā taunakitanga o te hiki i te mātau me te raukaha o te tangata, o te whakahaere rānei.
7 (Kounga nui)
Kairangi
He tauira kairangi
He nui ngā taipitopito
He manea
He kairangi ngā mōhiohio i whakaratoa, otirā he marohitanga tauira kairangi tēnei. He nui te manawanui/ tūturutanga ka angitu tēnei marohitanga ki te kawe i āna putanga.

Hei tauira, he tāpua ngā putanga pūtaiao me ngā pāpānga e matapaetia ana ā ka hua mai he kauneke hira, otirā e kitea ana he taunakitanga tauira kairangi o te hiki i te mātau me te raukaha o te tangata, o te whakahaere rānei.

Te Pānga: Ngā Hua Pūtaiao, Auaha me te Hangarau me Vision Mātauranga (25% te Uara)

Pātai Matua: Ka whai hua te rāngai pūtaiao, auaha me te hāngau (SI&T) i te pikinga o te mātau me te raukaha pūtaiao, ā, he aha te whānui o te tautoko a te kaupapa i te kaupapahere a Vision Mātauranga?

I te wā e aromatawaitia ana tēnei pātai, ka whai whakaaro ngā kaiaromatawai:

  • Ka whakawhanake anō te kaupapa i te pūtaiao me ngā hononga kairangi, e whakamana ai i ngā whakahaere Māori ki te kawe i ngā hua ki te motu?
  • Ka hikina e te kaupapa te mātau me te raukaha o pūtaiao Māori, e whai hua ai te rāngai SI&T?
  • Ka tautohu, ka tautoko anō te kaupapa i ngā arawātea anamata e whai wāhi ai te Māori ki te rāngai SI&T?
  • Ka pēhea te whakatau a te kaupapa i ngā kaupapa o Vision Mātauranga i tīpakohia?

Ko ngā piro o te tūtohi i raro ka tīmata i te 1 (kounga iti) ki te 7 (kounga nui).

1 (Kounga iti)
Kore
Kāore i rawaka
Kāore i hāngai
Kāore he mōhiohio
E ngaro ana
Kāore he mōhiohio hāngai i whakaratoa ki te marohitanga

Hei tauira, he rawaka-kore ngā mōhiohio ki te aromatawai i te whaihua, kāore rānei e puta i te kaupapa te pikinga o te mātau/raukaha pūtaiao me ngā putanga o Vision Mātauranga. E ngaro ana te pūtaiao.
2 He pōrehurehu
Kāore i mārama
Kāore pea e taea ana
He kārangirangi
He iti noa te whaitake
He rehurehu, kāore he taunakitanga rānei o ngā mōhiohio o te marohitanga.

Hei tauira, e kore pea e taea e te hōtaka mahi te kawe i ngā pikinga mātau/raukaha pūtaiao me ngā putanga o Vision Mātauranga, he kounga iti rānei te pūtaiao i whakamāramatia.
3 E herea ana
Mōkito -e pai ana
Warawara
Kāore i nui ngā taipitopito
Kei roto ētahi kōrero pai, engari he nui ngā āpure, ā, kāore he āmiki.

Hei tauira, he whāiti te pikinga mātau/raukaha pūtaiao mai i te hōtaka mahi, me ngā putanga o Vision Mātauranga, ā, he kounga he kounga iti /hoki/rānei te pūtaiao i whakamāramatia.
4 E whakaaetia ana E pai ana
I rawaka
E hāngai ana
He pakari ngā mōhiohio kua whakaratoa, engari he wāhi anō kei reira hei whakangako haere e hiki ake ai te marohitanga.

Hei tauira, ka kawea e te hōtaka mahi he pikinga pai o te mātau/raukaha pūtaiao me ngā putanga o Vision Mātauranga, ā, he he kaounga pai te te pūtaiao i whakamāramatia hoki/rānei.
5 He whai tikanga
He mārama
He taurea
He taumata teitei
He pakari
He mārama, he tukupoto ngā mōhiohio, i puta ai he marohitanga pakari me ngā taunakitanga hāngai.

Hei tauira, ka kawea e te hōtaka mahi te pikinga mārama o te mātau/raukaha pūtaiao me ngā putanga o Vision Mātauranga, ā, he kounga nui te pūtaiao i whakamāramatia.
6 He tūturu
He mauroa
He whaihua
He aroā
He pakari
He tautōhito
He torowhānui ngā mōhiohio i whakaratoa. Ka puta pea he pāpānga tauroa i te marohitanga, ā, e tautokona ana e ngā taunakitanga hāngai, whaitake hoki.

Hei tauira, tūturu ka kawea e te hōtaka mahi ngā pikinga mātau/raukaha pūtaiao me ngā putanga o Vision Mātauranga, he kounga tino nui hoki/rānei te pūtaiao i whakamāramatia.
7 (Kounga nui)
Kairangi
He tauira kairangi
He nui ngā taipitopito
He manea
He kairangi ngā mōhiohio i whakaratoa, otirā he marohitanga tauira kairangi tēnei. He nui te manawanui/ tūturutanga ka angitu tēnei marohitanga ki te kawe i āna putanga.

Hei tauira, ka kawea e te hōtaka mahi te pikinga nui mārika o te mātau/raukaha pūtaiao me ngā putanga kairangi o Vision Mātauranga otirā he tāpua, ka noho hei kauneke hira, ā, he kounga kairangi te pūtaiao i whakamāramatia hoki/rānei.
Last updated: 11 June 2025