Te Rautaki Whakawhiti Tautika

Ki te kotahi tātou, ka taea tātou te ārai atu i ngā mate āhuarangi i runga i te tōritenga me te kauawhinga. Mā ngāi Māori tonu tātou e ārahi.

Te take e hirahira nei tēnei rautaki whakawhiti

Kua rongo te kāwanatanga i ngā auē kua roa nei e tangihia ana e ngāi Māori kia pai ake tā tātou tiaki i a Papatūānuku rāua ko Ranginui, ā, me piri tata mai hoki a ngāi Māori i ā mātou mahi kia iti ake ngā tukunga para ki Aotearoa nei hei ngā rā ki tua. Kua nui kē atu te tokomaha o ngāi Māori e whakapau kaha ana ki te whakapai ake i te hauhā me te whenua hoki mō ā rātou mokopuna. Mā te whakawhiti ki tētahi anamata tuku para iti ka rerekē te ora o te katoa, me ā tātou mahi; he āhuatanga tēnei ka tino pā ki a ngāi Māori me ētahi atu.

Ehara i te mea kei te manawanui te kāwanatanga ki te tautoko i a ngāi Māori anake kia taunga ai ki ngā rerekētanga, engari he tautoko kia anga whakamua ai a Aotearoa.

E hiahia nei mātou te tautoko i te whakamahere kia mārama ai te titiro whakamua, me te waihanga hoki i tētahi whakawhitinga kia tōrite ai, kia kauawhi ai – nā konā i hua mai ai Te Rautaki Whakawhiti Tautika.

I hua mai te Rautaki Whakawhiti Tautika i runga i ngā mahinga ngātahi a Hīkina Whakatutuki (Ministry of Business, Innovation & Employment) me Te Manatū Whakahiato Ora (Ministry for the Environment).

A diverse group of people, including young people, elderly people and disabled people, are on a pathway to a low emissions tomorrow. This future includes thriving people and communities; electric vehicles, bicycles and accessible transport; sustainable housing and marae; a farm with a range of livestock and crops; and wind turbines, solar panels and recycling stations.

Mā ngā torotoronga ki ngā iwi me ngā hapori, otirā, mā ngai Māori, ngā iwi Pasifika, ngā ūniana, ngā pakihi, ngā wāhine, ngā reanga rangatahi me ngā kaumātua, ngā hapori tuawhenua, te hunga hauā, te hunga manene, te hunga kaipānga me te hunga whai utu iti hoki e hāpai ki te whakarite i te Rautaki Whakawhiti Tautika. Mā te mahi tahi me ēnei rōpū rerekē e tika ai ā mātou kawenga mahi kia rite ki ō rātou nā hiahia.

“How can we bring everyone on the journey?”

“What does the transition mean for me? My whānau? My community?”

“How will we support those most affected by the transition?”

Hāpai ake i te whakawhitinga kauawhi o Aotearoa

Ko tā mātou hiahia kia āwhina mai koe i te tōrite me te kauawhinga o te whakawhitinga. Mā ō whakaaro e whakairo ake i te Rautaki Whakawhiti Tautika me ngā whakaritenga mahi kia iti ai ngā tukunga hei ngā rā ki tua. He maha ngā huarahi tuku mai i ō kōrero.

Tāpiritia tō īmera(external link)

Mēnā he pātai āu e pā ana ki te mātaitanga mō te Rautaki Whakawhiti Tautika, ngā papamahi, ngā tukanga torotoronga rānei, whakapā mai ki: EquitableTransitionsStrategy@mbie.govt.nz

Ngā wero me ngā āheinga ka hua ake i tēnei Rautaki

He huhua noa ngā wero me ngā āheinga ka ara ake i tō mātou whitinga kia iti ai ngā tukunga hei ngā rā ki tua. Hei tauira:

  • Ngā Mahi: ka whai pānga te whakawhitinga ki ngā mahi, arā, ki te waihanga mahi whai utu nui i ngā ahumahi hou, ā, kia noho mai hoki tēnei hunga ki ēnei mahi tukunga iti
  • Ngā Utu Kāinga: ka nui kē atu ētahi o ngā utu kāinga (arā, te penehīni me te hiko), heoi, he āheinga hoki kei reira hei whakaiti i ngā utu mā te hanga kāinga e iti nei te whakamahi hiko
  • Ngā Hapori Tuawhenua: ka hua he wero, he āheinga i tēnei whakawhitinga i roto i ngā kaupapa whakamahi whenua, me te whakarerekētanga hoki o ngā mahi ōhanga ki ngā hapori tuawhenua 
  • Ngā Ahumahi Hou: ka hua mai ētahi ahumahi hou me ētahi āheinga ki ngā wāhi pūōhanga i te iti o ngā tukunga hei ngā rā ki tua
  • Te Tōritenga me te Urunga: ka hua he āheinga i tēnei whakawhitinga kia tōrite ake ai a Aotearoa, arā, kia wātea ake ai ngā waka tūmatanui ki te katoa

Te hōtaka mahi whānui a te kāwanatanga mō ngā take āhuarangi

Ko te aronga o te hōtaka mahi whānui mō ngā take āhuarangi he whakaiti i ngā tukunga para ārai, me te urutau ki ngā rerekētanga huarere.

He aha te rautaki a te kāwanatanga mō ngā take āhuarangi(external link) — Manatū Mō Te Taiao

Nō te marama o Nōema 2019 i whakamanatia ai te Ture Ārai Take Āhuarangi (Waro-Kore) hei ture. Nā te Ture i waihangatia te mahere mō ngā kawenga mahi āhuarangi e whai mei nei:

  • Ūnga: He whāinga ūnga kua whakaritea e te Ture mō te tau 2050 kia iti ake ngā tukunga para ārai ki te kore.
  • Kōmihana mō ngā Take Āhuarangi: E whakapūmau ana te Ture i te Kōmihana mō ngā Take Āhuarangi hei tuku kōrero āwhina, me te aroturuki i ngā mahi a te kāwanatanga.
  • He Mahere: E kī ana te Ture me hanga te kāwanatanga i tētahi Mahere Whakaiti Tukunga kia tutuki ai ngā ūnga, me te aha, me hanga Mahere Urutau ā-Motu ki te turuki haere i ngā tūraru āhuarangi, arā, ko ngā taurakitanga oneone me te whānuitanga ake o ngā taumata moana.

Ture Ārai Take Āhuarangi (Waro-Kore)(external link) — New Zealand Legislation

I te tau 2021, i whakamānutia e te Kōmihana mō ngā Take Āhuarangi ōna kōrero āwhina ōkawa ki te kāwanatanga, tae noa ki tētahi tautohunga waihanga i tētahi Mahere Whakawhiti Tautika.

Ināia tonu nei: a low emissions future for Aotearoa(external link) — He Pou a Rangi

I te marama o Me 2022, i whakamānutia e te kāwanatanga tāna Mahere Whakawhiti Tukunga (ERP) tuatahi. Kei te Mahere Whakaiti Tukunga e rārangi ana te whānui o ngā whakatutukitanga mahi kia anga whakamua ai a Aotearoa kia iti ake ōna tukunga para hei ngā rā ki tua, tae noa ki te waihangatanga o tētahi Mahere Whakaiti Tautika (tirohia te ERP, whārangi 66-67). 

Mahere Whakawhiti Tukunga (ERP)(external link) — Manatū Mō Te Taiao

E whakaū ake ana a Aotearoa ki tētahi whakawhitinga tūturu

I raro i te Whakaaetanga o Parī, kua whakaae te kāwanatanga ‘kia āta whakaarotia ngā take matua o tētahi whakawhitinga tūturu mō te hunga kaimahi, me te waihangatanga o ngā whāinga mahi kia kounga…’.  

E whai ana te ariā nei, te ‘whakawhitinga tūturu’, kia tōrite, kia kauawhitia hoki ngā whakawhitinga mā te mahi tahi me ērā rōpū whai pānga ana, inā, kia tōrite te tukunga o ngā pānga me ngā āheinga. 

Ko tā Te Rautaki Whakawhiti Tautika he aro ki tā Aotearoa whai kia iti ake ngā tukunga para hei ngā rā ki tua. Ka whai hua te Rautaki i ngā akoranga mā roto i ngā Kōtuinga Whakawhiti Tūturu ki te rohe o Taranaki me Murihiku.   

Ākona ētahi atu kōrero mō te whakawhitinga tūturu

Last updated: 12 July 2023